Hoofdstuk 1

DE REPUBLIEK.

Die toen ontstane Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, was maar een vreemd staatkundig bouwsel.

Het waren er geen zeven, maar acht! Er was geen hoofdstad en de regeringszetel Den Haag, was zelfs helemaal geen stad. Er bestond dus ook geen Haagse vroedschap. Die Republiek was, hoe vreemd dit ook mag klinken, ook de jure geen Republiek! De Statencolleges der Provinciën hadden, "in vergadering bijeen" de souvereiniteit als Hertogdom, Graafschap of Heerlijkheid. Verder waren de zeven staatjes officieel even belangrijk, maar in feite had Holland, dat verreweg het meeste bijdroeg aan de generale kosten, uiteindelijk alles te vertellen en de Staten van Holland wisten bij voortduring hun zin door te drijven.

Zo bijvoorbeeld bij het hoogst belangrijke feit van de Vrede van Munster, waar Zeeland tegen was en bleef, maar die desondanks toch ook namens Zeeland werd getekend. Hiërarchiek echter, ging bij alle officiële plechtigheden Gelderland voor Holland, omdat Gelderland een Hertogdom was en Holland "maar" een graafschap.

Er was ook geen regering. De Staten-Generaal leek op een parlement, maar was een gezantenbijeenkomst waar (in theorie) iedere afgevaardigde door tegen te stemmen, de besluitvorming kon tegenhouden.

Gezantenbijeenkomsten.

Dat waren ook de Staten der acht onderscheidene Provinciën. Daar vergaderden ook geen vertegenwoordigers, maar afgezanten van stemgerechtigde steden en van de, het platteland vertegenwoordigende, adel.

De Raad van State, evenals de Staten-Generaal een vondst van hertog Philips de Goede, was geen regering, maar een adviescollege.

Het Nederlandse staatkundige bouwsel was geen koninkrijk en er was ook geen andersoortige souverein dan de Staten der Provinciën, mits "in vergadering bijeen". Maar, er was wel een stadhouder. Die functionaris, "de Eerste Dienaar der Staten", was ook de Kapitein-Generaal-Admiraal van het leger en de vloot en hij had ook bestuurlijke, nogal vage functies. Hij mocht bijvoorbeeld met toestemming van de Staten "de wet verzetten". Dat betekende dat de stadhouder met een gewapende macht de vroedschap in een stad tot aftreden dwong en dat hij zelf anderen in die vroedschap benoemde. In het begin waren er nog meerderen, maar al spoedig maar twee stadhouders. Op andere tijden in een aantal van de acht "Provinciën" helemaal geen en na 1747 was er voor alle staatjes maar één, de "Erf-stadhouder".

Dit in het Europa der zeventiende en achttiende eeuw met verbazing en vooral, minachting bekeken staatkundige monstrum werd echter in het Europa van die tijd de meest tolerante staat op allerlei gebied. Ook een economisch zó krachtige handelsnatie, dat het kon worden beschouwd als een der grote mogendheden in Europa; en doordat het kans zag door haar financiële spankracht, om de toenmalige huurlegers op de been te brengen en te houden, telde het tot aan het begin der achttiende eeuw volledig mee.

Daarna trad een achteruitgang in die in 1795 leidde tot een Franse bezetting en de stichting van de Bataafse Republiek die slechts een vazalstaatje van Frankrijk was en na een tussenperiode als Koninkrijk Holland, werd in 1810 het landje door Frankrijk dat er al vanaf 1795 de baas was, officieel ingelijfd.